Sinds 1 januari 2023 heb je voor de afbraak van veel vrijstaande gebouwen geen omgevingsvergunning meer nodig. Sinds 24 augustus 2024 moet je bovendien geen omgevingsvergunning meer aanvragen als je de buitenzijde van een gebouw wil isoleren. Voor gebouwen of omgevingen met erfgoedwaarde is er in veel gevallen dan weer wel een vergunning nodig. Hieronder zet het Agentschap Onroerend Erfgoed alle regels op een rijtje.

Geen vrijstelling voor gebouwen met erfgoedwaarde 

Sinds 1 januari 2023 is voor de afbraak van heel wat vrijstaande gebouwen geen omgevingsvergunning meer nodig. Voor bouwkundig erfgoed voorziet de regelgeving de mogelijkheid om via een vergunningsaanvraag nog de afweging te kunnen maken tussen ruimtelijke kwaliteit, onthardingsdoelen en erfgoedwaarde. Daarom geldt deze vrijstelling niet voor bepaalde categorieën van gebouwen of constructies met erfgoedwaarde:

• Kleine elementen en constructies die een volkskundige, historische of esthetische waarde hebben; voorbeelden zijn opgenomen in artikel 13.2;
• Gebouwen of constructies die opgenomen zijn in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed;
• Gebouwen en constructies die liggen in gebieden die op de gewestplannen of in vergelijkbare stedenbouwkundige voorschriften aangewezen zijn als gebieden met culturele, historische of esthetische waarde (CHE-zone).

Wat betekent deze vrijstelling voor beschermd onroerend erfgoed? Daarvoor blijven de bepalingen in het Onroerenderfgoeddecreet gelden (art. 6.4.7):

• Volledige afbraak van gebouwen en constructies die beschermd zijn als monument is sowieso verboden.
• Voor afbraak van gebouwen en constructies in een beschermd stads- of dorpsgezicht is een toelating nodig.

Isolatie van gevels en daken 

Sinds 24 augustus 2024 is het niet meer nodig een omgevingsvergunning aan te vragen om gevels en daken aan de buitenzijde van een woning of een ander gebouw te isoleren. Dat geldt voor isolatie inclusief gevelafwerking tot een maximum dikte van 26 centimeter en voor zover de rooilijn niet overschreden worden. De Vlaamse Regering wil hiermee de administratieve lasten voor de burger verlagen om vlotter de langetermijndoelstelling te halen om tegen 2050 alle gebouwen energiezuiniger te maken. Opgelet! Voor gebouwen in een erfgoedcontext kan een uitzondering gelden. Voor bouwkundig erfgoed met één van volgende erfgoedstatuten blijft het wel verplicht om een vergunning aan te vragen voor buitenisolatie: 

• gebouwen en constructies die zijn opgenomen in de vastgestelde inventaris bouwkundig erfgoed;
• gebouwen en constructies die gelegen zijn in een kern- of bufferzone van werelderfgoed.

Wat betekent deze vrijstelling voor beschermd onroerend erfgoed?

Voor beschermde monumenten en voor panden in een beschermd stads- of dorpsgezicht blijft de regeling rond toelatingen of meldingen ongewijzigd van toepassing.

Welk bouwkundig erfgoed is opgenomen in de vastgestelde inventaris?

73.000 gebouwen en constructies in Vlaanderen zijn opgenomen in de vastgestelde inventaris bouwkundig erfgoed. Alle gebouwen met erfgoedwaarde die de bevoegde overheden de voorbije zestig jaar inventariseerden en publiceerden op de Inventaris Onroerend Erfgoed, werden tussen 2018 en 2023 via eenzelfde procedure vastgesteld. Is de inventaris daarmee afgewerkt en compleet? Helemaal niet. Door nieuwe inzichten of door bijkomend onderzoek en doordat het erfgoed zelf ook evolueert, is de inventaris nooit volledig of afgerond. Een inventaris moet continu geactualiseerd en aangevuld worden.

Hoe kunnen lokale besturen hun erfgoed best bewaren?

  Belangrijk voor lokale besturen is dat deze vrijstellingen enkel gelden op voorwaarde dat de handeling niet strijdig is met de voorschriften van ruimtelijke uitvoeringsplannen, bijzondere plannen van aanleg, stedenbouwkundige verordeningen, verkavelingsvergunningen of de voorwaarden van omgevingsvergunningen voor stedenbouwkundige handelingen. Gemeenten kunnen het behoud van lokaal bouwkundig erfgoed stimuleren door een gemeentelijke inventaris te verankeren in ruimtelijke uitvoeringsplannen of stedenbouwkundige verordeningen.Alle steden en gemeenten zijn sinds 2017 bevoegd voor het inventariseren van bouwkundig en landschappelijk erfgoed op hun grondgebied. Erkende onroerenderfgoedgemeenten nemen expliciet de opdracht aan om bouwkundig en landschappelijk erfgoed in hun gemeente te inventariseren. Is je gemeente geen onroerenderfgoedgemeente? Dan kan het lokale onroerenderfgoedbeleid een uitweg bieden om het inventariseren van onroerend erfgoed te verankeren. De Intergemeentelijke onroerenderfgoeddiensten (IOED’s) kunnen de steden en gemeenten ondersteunen bij het inventariseren.Hier vind je meer informatie over de rol die een lokaal kan opnemen bij het inventariseren van onroerend erfgoed.

Door de wijzigingen van de VCRO door het Verzameldecreet Omgeving ziet het ernaar uit dat lokale besturen opnieuw een instrument in handen krijgen om bepaalde niet-vergunningsplichtige en van vergunning vrijgestelde handelingen vergunningsplichtig te maken op hun grondgebied. Dat biedt kansen voor het erfgoed. We houden jullie op de hoogte.

(Bron: Agentschap Onroerend Erfgoed)